بسمه تعالی

راهبردآموزشی و پژوهشی مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی

 تحت اشراف مقام معظم رهبری^{مدظله العالی}

     مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی، با امر مقام معظم رهبری(مد‌ظله‌العالی) و با هدف تربیت فقیهان متخصص برای پاسخ‌گویی به نیازهای فقهی نظام اسلامی و جامعه امروز بشری و کمک به تولید علم و نظریه‌های نوین در عرصه‌های مختلف فقه اجتماعی‌، سیاسی‌، اقتصادی و فرهنگی تأسیس شده است. تحقق این هدف نیازمند پیدایش جریان علمی نو و زاینده در چهارچوب نظام علمی و آموزشی متقن حوزه‌های علمیه است، به‌گونه‌ای‌که حوزه های علمیه به جای برخورد انفعالی با مسائل مستحدثه، مسیرهای تازه‌ای را برای حل مسائل جامعه و نظام، بر اساس اندیشه اسلامی و مکتب اهل‌بیت(علیهم السلام) بگشایند.

از  این رو، راهبرد اصلی مؤسسه، تقویت دانش فقاهت بر مبنای اجتهاد جواهری مبتنی بر اندیشه‌های حضرت امام(ره) و بر اساس دیدگاه‌های تحول‌خواه رهبر معظم انقلاب(مدظله) و همسو با دیدگاه مراجع تقلید و بزرگان حوزه(حفظهم‌الله) و برنامه‌ریزی و راه‌اندازی «رشته فقه‌های تخصصی» می‌باشد. برخی از این رشته‌ها، مانند فقه اقتصاد، فقه جزا، فقه خانواده‌، فقه سیاسی و فقه قضا در حوزه‌های علمیه دارای سابقه است، ولی موضوعات بسیاری از قبیل هنر، مدیریت و رسانه ناظر به مباحث اجتماعی دنیای مدرن تا کنون به طور جدی در مجامع فقهی حوزوی مورد بحث قرار نگرفته است.

بر اساس راهبرد فوق، مؤسسه فقه و علوم اسلامی اقدام به برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی جامع فقه‌های تخصصی نموده است. مطابق این برنامه، طلاب از آغاز ورود به دوره خارج، مدت ۷ سال را صرف تحصیل و فراگیری فقه و اصول و سایر دانش‌های مورد نیاز، برای دست یافتن به توانایی پژوهش و تولید علم در عرصه‌های تخصصی فقهی می نمایند. دانش‌پژوهانی که با موفقیت مقاطع آموزشی را طی نمایند با کسب بنیه اجتهادی با ورود به «دورۀ عالی پژوهشی» به عرصۀ پژوهش‌های عمیق فقهی گام نهاده و توان تولید علم و نظریه را در خود به فعلیت خواهند رساند.

 توانمندی‌های فارغ التحصیلان

فارغ التحصیلان دوره‌های آموزشی و پژوهشی موسسه با استمداد از عنایات الهی، به توانمندی‌های ذیل دست خواهند یافت:

  * توانمندی استنباط احکام فقهی و مسائل مستحدثه در حوزه تخصصی؛

  * توان تحلیل موضوعات مستحدث و مسائل فقهی جدید؛

  * تدریس اجتهادی ابواب و مباحث فقهی متعارف و مستحدث؛

  * پژوهش و تألیف در حوزه‌های مرتبط با تخصص؛

  * توانایی مشارکت در تهیه قوانین و مقررات مورد نیاز نظام اسلامی؛

  * توانمندی حضور مؤثر در شوراهای فقهی نهادهای گوناگون نظام اسلامی.

 نظام تحصیلی

 نظام درسی مؤسسه، همسو با نظام آموزشی حوزه و با بهره‌گیری از ابزارها و شیوه‌های نوین خواهد بود. تأمین مدارک دانشگاهی برای طلاب، مورد نظر مؤسسه نبوده ولی دستیابی دانش پژوهان به مدارج عالی علمی حوزه و تدوین رساله‌های سطوح ۳ و ۴ و هدایت آنها در مسیر رشته فقه های تخصصی مورد تاکید بوده و حمایت های لازم از دانشپژوهان به عمل خواهد آمد.

اصول مورد توجه در برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی مؤسسه به این شرح می باشد:

* تمرکز جدی بر دروس فقه و اصول در طول دوره؛

* رویکرد تخصصی به فقه؛

* اهتمام به امر پژوهش در تمام مقاطع؛

* آموزش دروس آکادمیک مرتبط با رشته فقه تخصصی؛

* آموزش دروس تکمیلی حوزوی، دروس مبانی اندیشه اسلامی، دروس عمومی مورد نیاز و تقویت مهارت‌های آموزشی و پژوهشی لازم؛

* فعالیت علمی تمام وقت و به حداقل رساندن تعطیلات و استفاده مفید از ایام تابستان؛

* فراهم‌نمودن امکانات آموزشی و پژوهشی مناسب.

سیاست پذیرش

سیاست مؤسسه، پذیرش طلاب مستعد، پُرتلاش و دارای ویژگی‌های شخصیتیِ مطلوب است و از آنجا که برنامه تحصیلی مدرسه، برنامه‌ای تمام‌وقت و پُرحجم خواهد بود، به آمادگی جسمی و روحی، شرایط مناسب خانوادگی و انگیزه قوی برای تلاش علمی سخت‌کوشانه در عرصه‌ فقه‌های تخصصی نیازمند است. این مؤسسه، در قبال تلاش مجدّانه طلاب، به فراهم‌سازی بسترهای رشد علمی و تهیه امکانات لازم مادی و ایجاد فضای مناسب تربیتی و اخلاقی برای آنان و خانواده‌هایشان در حد ممکن و متعارف حوزه متعهد می‌باشد.

بر اساس سیاست فوق، داوطلبان حضور در مؤسسه باید از شرایط ذیل برخوردار باشند:

  * اعتقاد، علاقه‌مندی و توانایی کار متمرکز فقهی با رویکرد تخصصی؛

  * آمادگی جهت حضور فعال و بانشاط علمی در برنامه‌های مؤسسه؛

  * عدم اشتغال به فعالیت‌های اجرایی و علمی خارج از مؤسسه؛

  * برخورداری از صلاحیت اخلاقی و اعتقادی واعتقاد و التزام به نظام مقدس جمهوری اسلامی؛

 * تعهد به اتمام دوره آموزشی و پژوهشی مدرسه؛

برنامه آموزشی

مطابق برنامه پیش‌بینی‌شده، حدودا ۱۷۰ روزِ درسی در مؤسسه برقرار خواهد بود و فعالیت آموزشی در دوره ۷ ساله آموزشی مؤسسه، معادل بیش از ۹ سال تحصیل علمی متعارف حوزه خواهد بود. در این برنامه، از ۱۰ ساعت وقت موظفی علمی طلاب در هر روز، ۷ ساعت صرف درس، مباحثه و مطالعه فقه و اصول، و یک‌سوم باقیمانده، صرف فراگیری دیگر دانش‌های مرتبط می‌شود. از فرصت تابستان نیز برای سایر برنامه‌ها استفاده خواهد شد.

دانش‌پژوهان، ابتدا وارد «مقطع تمهیدی» شده، پس از اتمام آن، برای «مقطع خارج عمومی» پذیرش می شوند و پس از اتمام دورۀ سه ساله، وارد «مقطع خارج تخصصی» که چهار سال به طول می انجامد می شوند. فارغ التحصیلان پس از اتمام مقاطع تحصیلی ۷ ساله،  برای یک دوره سه ساله عالی پژوهشی پذیرش شده و به عنوان «همکار پژوهشی» در مؤسسه به پژوهش‌های عمیق و ناظر به تولید علم در عرصۀ تخصص فقهی خود خواهند پرداخت.

مقاطع آموزشی و پژوهشی

مقاطع تحصیلی مؤسسه، به شرح ذیل است:

1. مقطع تمهیدی

برنامه اصلی مؤسسه، از دوره خارج آغاز می‌شود؛ ولی به منظور آماده سازی طلاب مستعد برای ورود به دورۀ خارج مؤسسه، «مقطع تمهیدی» برای پذیرش طلاب از پایه ۹ تاسیس شده است. در این مقطع، دروس جاری حوزه فقه و اصول، دروس تکمیلی، عمومی و پایه و مهارت‌های مورد نیاز آموزش داده می‌شود.

حمایت از مدارس همکار در قم و شهرستانها

علاوه بر برگزاری دوره تمهیدی در موسسه، برنامۀ «هدایت و حمایت طلاب مدارس همکار» نیز مورد توجه می‌باشد. طبق این برنامه، طلاب واجد شرایط در مدارسِ منتخب قم و شهرستانها در پایه های ۷ الی ۱۰ تحت هدایت و حمایت قرار می‌گیرند تا با ارتقای توانمندی‌های علمی و عمومی برای ورود به موسسه در مقطع خارج آماده شوند.

1. مقطع خارج عمومی

  طلاب پس از اتمام مقطع تمهیدی برای ورود به «مقطع خارج عمومی» پذیرش می‌شوند و طی یک دوره ۳ ساله با شرکت در دروس خارج فقه و اصول مبانی استنباط و اجتهاد را فرا گرفته و آماده ورود به دوره تخصصی می‌شوند. درس خارج فقه در این مقطع، همه‌روزه بوده و بر ابواب عبادات – المعنی الأعم ـ متمرکز می باشد. درس خارج اصول نیز- به صورت منقّح -به صورت درسِ هرروزه در  این مقطع آغاز، و تا آخر مقطع خارج تخصصی، حداقل به مدت هفت سال ادامه می‌یابد.

دروس تکمیلی

دانش‌های مورد نیاز در این برنامه، به فقه و اصول محدود نبوده و علاوه بر آنها، دروس تکمیلی، مانند درایه و رجال، تفسیر، فلسفه و دروس بنیادین همچون آشنایی تحلیلی و نقادانه با مبانی و فلسفه علوم جدید نیز پیش‌بینی شده تا دانش‌پژوهان را با پیشینه  دانش‌های جدید و نسبت آنها با مبانی اندیشه دینی آشنا سازد. دروس آشنایی با رشته‌های تخصصی نیز در این مقطع ارائه می‌شود تا طلاب محترم با آگاهی کافی، نسبت به انتخاب رشته اقدام کنند. علاوه بر این، دروس عمومی شامل آموزش عربی معاصر،  ادبیات فارسی و ریاضی در حد لازم و همچنین آموزش زبان انگلیسی در حد فهم متون تخصصی مرتبط با رشته و نیز آموزش مهارت های پژوهشی مورد نیاز از برنامه های این مقطع می باشد.

طلاب محترم در این مقطع نسبت به نگارش پایان نامه سطح۳حوزه اقدام و تا پایان مقطع از آن دفاع خواهند نمود.

جذب و پذیرش

طلابی که مقطع تمهیدی را در مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی به پایان رسانده‌ و یا در «برنامۀ هدایت و حمایت طلاب مستعد» در مدارس همکار در قم و یا شهرستان‌های دیگر حضور داشته اند از اولویت پذیرش برخوردارند.  سایر طلاب حوزه های علمیه کشور که دوره سطح را در مدارس دیگر و یا به صورت آزاد گذرانده‌اند نیز امکان ورود به مقطع خارج عمومی را خواهند داشت. برای این دسته از پذیرفته‌شدگان، دوره‌ای برای فراگیری دروس عمومی و پیش‌نیاز که در مدرسه تمهیدی ارائه شده در نظر گرفته می‌شود.

1. مقطع خارج تخصصی

 دانش پژوهان پس از اتمام موفقیت آمیز مقطع خارج عمومی به «مقطع خارج تخصصی» که به مدت ۴ سال ادامه دارد وارد و در یکی از رشته فقه‌های دایر به تحصیل ادامه می دهند. درس خارج فقه در این مقطع بر فراگیری ابواب اختصاصی فقهی مرتبط با رشته انتخاب‌شده متمرکز می‌باشد. این درس، به صورت پژوهش‌محور و تطبیق با مسائل مستحدثه ارائه می‌شود. طلاب در پایان این مقطع، به توانمندی فهم و تحلیل مسائل فقهی بر اساس مبانی اجتهادی دست یافته و آمادۀ ورود به دوره عالی پژوهشی می شوند. 

برنامه خارج تخصصی میان‌مدت

این برنامه به آن دسته از طلابی اختصاص دارد که پس از چند سال شرکت در دروس خارج فقه و اصول متعارف در خارج از مؤسسه و کسب توانمندی فقهی و اصولی، آمادۀ ورود به عرصۀ فقه‌های تخصصی هستند. در این برنامه، فضلای پذیرش‌شده پس از انتخاب رشته، بر درس خارج فقه تخصصی مرتبط با رشته انتخاب شده و مسائل مستحدثه آن متمرکز بوده و در کنار آن، دروس آکادمیک مرتبط با رشته را نیز در حد لازم فرا می‌گیرند. طلاب در این برنامه، ملزم به انجام فعالیت علمی روزانه تعیین شده هستند و نباید تعهد علمی و اجرایی به سایر مراکز و موسسات داشته باشند.

برنامه آموزشی مقطع خارج تخصصی

برنامه تحصیلی این مقطع، به شرح ذیل خواهد بود:

* ادامۀ درس خارج اصول تا پایان یک دوره خارج اصول(به مدت هفت سال)

* درس خارج فقهِ مشترکات. در این مرحله، طلاب، ابواب متعارف فقهیِ مرتبط با رشته تحصیلی را با شرکت همه‌روزه در درس خارج، به صورت پژوهش‌محور خواهند گذراند. مقصود از فقه مشترکات، آن دسته از مسائل و مباحث مشترک میان ابواب فقهی موجود است که با رشته فقه تخصصی آنها مرتبط می‌باشد. به عنوان مثال: کتاب فقه العقود آیت‌الله سید کاظم حائری(حفظه الله)، به این دسته از مباحث در ابواب معاملات اختصاص دارد. درس «کلیات جزای عمومی» که در رشته‌های دانشگاهی ارائه می‌شود نیز به مشترکات ابواب فقهی مرتبط با جزا اختصاص دارد. شایان ذکر است که در این درس، مباحثِ مطرح‌شده، به فروعات متداول در کتب متعارف فقهی محدود نبوده و مسائل و موضوعات مستحدث نیز مورد بحث قرار می‌گیرد.

* ابواب اختصاصی فقهی مرتبط با رشته تخصصی. برای نمونه، در رشته اقتصاد، ابوابی مانند اجاره، وکالت، رهن و یا شرکت، و در فقه جزا نیز ابوابِ حدود، دیات و قصاص، محور بحث و تحقیق خواهند بود.

* یک دوره دروس آکادمیک مرتبط با رشته فقهِ تخصصی، در حدی که دانش‌پژوهان بر این دانش‌ها تسلط یافته و برای فهم و تحلیل مسائل مرتبط با حوزه‌های دانش جدید از کمک کارشناسان آن رشته بی‌نیاز باشند. این دروس روزانه سه ساعت به مدت سه تا ۴ سال ارائه خواهند شد.

شایان ذکر است که فضلای محترم در این مقطع نسبت به نگارش و دفاع از پایان نامۀ سطح ۴ حوزه اقدام می نمایند.

 پژوهش در مقطع تمهیدی و خارج

با توجه به نقش مهم فعالیت‌های پژوهشی در ارتقای توانمندی علمی دانش‌پژوهان و لزوم اهتمام به آن از مراحل آغازین تحصیل، برنامه‌ پژوهشی ذیل در مقطع تمهیدی و خارج برنامه‌ریزی شده است:

  الف. تقریر دروس. هدف از نوشتن تقریر دروس فقه واصول، به‌ویژه در مقطع خارج، افزایش توان مراجعه به منابع و تقویت قدرت فهم و تحلیل مطالب عمیق علمی می‌باشد. ازاین‌رو، تقریر باید با مراجعه به متون و منابع اصلی بحث صورت گرفته و نوشته، حاصل فهم و تقریر طلاب باشد؛ و نه نگارش بیان استاد.

   ب. تحقیق مرتبط با مباحث درس. در مقاطع تمهیدی و خارج، انجام تحقیقات مرتبط با دروس روزانه مورد تاکید می‌باشد؛ به‌گونه‌ای‌که در هر سال تحصیلی، چند تحقیق فقهی یا اصولی مرتبط با دروسِ ارائه‌شده، توسط طلاب انجام شود. تحقیقِ درسی باید شامل: تتبع در اقوال و ادله، تبیین دیدگاه ها و بیان ثمره عملی با رعایت قواعد تحقیق باشد. این تحقیق‌ها، توسط اساتید ارزیابی می‌شود و جلسات نقد و بررسی آنها با حضور طلاب برگزار می‌گردد.

  ج. ارائه مقاله علمی. تولید حداقل یک مقاله علمی در هر سال، با تأکید بر جنبه نوآوری آن، پیش‌بینی شده است. این مقالات، ضمن واجدبودن محتوای علمیِ قابل قبول، باید از نظر شکلی و ساختاری نیز از استانداردهای مقاله علمی برخوردار باشند.

1. مقطع عالی پژوهشی

با اتمام دوره ۴ ساله تخصصی، برنامه آموزشی هفت ساله موسسه به پایان می رسد و فارغ التحصیلان پس از پذیرش با گذراندن «مقطع عالی پژوهشی» ۳ ساله، توانایی انجام پژوهش‌های ناظر به تولید علم و نظریه را در خود به فعلیت می رسانند. پژوهش‌ها در این مقطع عمدتا بر بحث و تحقیق در مباحث نوظهور فقهیِ مرتبط با رشتۀ تخصصی که در فقه متعارف دارای سابقه نیست مانند بورس، بیمه و بانک در رشته فقه اقتصاد، متمرکز خواهد بود.

شایان ذکر است که در این مقطع، بحث خارج فقه به صورت کاملاً پژوهشی و موضوع‌محور ارائه می‌شود. پژوهشگران، با هدایت اساتید مبرّز، پژوهش را بر روی موضوعات تعیین شده انجام داده و سپس آن را در جلسات مشترک به نقد و بررسی می‌گذارند. پژوهش‌ انجام‌شده باید به گونه‌ای باشد که بتواند در نهایت به عنوان مقاله پژوهشی و یا منبع درسی، مورد استناد و استفاده قرار گیرد. با پایان این مرحله، پژوهشگران پرتلاش و سخت کوش به کسب توانایی اجتهاد و تولید علم و نظریه در عرصۀ تخصصی نایل می گردند.

هسته‌های پژوهشی

بر اساس هدف موسسه عالی فقه و علوم اسلامی که تربیت اندیشمندان دارای توانایی تولید علم و نظریه در عرصۀ فقه های تخصصی است «اندیشکدۀ فقه معاصر» با هدف فراهم کردن شرایط کار عمیق علمی برای فارغ التحصیلان ممتاز مقطع عالی پژوهشی تاسیس خواهد شد تا پژوهشگرانی که به توانایی تولید علم و نظریه دست یافته‌اند به پژوهش پیرامون معضلات فقهی نظام اجرایی و مدیریتی ج اا در بخش‌های مختلف  پرداخته و نظریات راهگشایی را ارائه کنند. مسائل و موضوع‌های تخصصی مورد پژوهش در هسته‌ها، بر نیازهای فقهی نظام اسلامی و نهادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی متمرکز بوده و در ارتباط مستقیم با نهادهای حاکمیتی نظام تعریف خواهد شد.

امور اخلاقی، تربیتی و فرهنگی مؤسسه

 رشد و تعالی اخلاق و معنویت، از دیرباز از ارکان هویت حوزه‌های علمیه شیعه بوده و بزرگان حوزه‌های علمیه در طول تاریخ درخشان آن، پیوسته در عرصه تهذیب اخلاقی، ورع و تقوا، پیشتاز و مقتدای طلاب و مردمان با ایمان بوده‌اند. در همین راستا، امر تربیت و تهذیب اخلاقی و معنوی، مورد اهتمام این مؤسسه می باشد. فعالیت‌های تربیتی و فرهنگی در مؤسسه، بر محورهای ذیل خواهد بود:

* فعالیت‌های اخلاقی ـ معنوی، مانند برگزاری درس اخلاق و مراسم عبادی و معنوی که با هدف گسترش و ارتقای روحیه معنوی و بندگی حق تعالی، در میان طلاب و خانواده‌های آنان انجام می‌شود؛

* فعالیت‌های تربیتی و مشاوره، شامل راهنمایی و هدایت تربیتی و روان‌شناختی طلاب، و نیز تقویت مهارت‌های فردی و اجتماعی آنان؛

* فعالیت‌های فرهنگی، شامل هدایت و حمایت از فعالیت‌های فرهنگی ـ مذهبی طلاب برای خود و خانواده‌هایشان، مانند برگزاری مراسم مذهبی و انقلابی و برنامه‌های ورزشی جهت افزایش نشاط و پویایی طلاب و خانواده‌ها و کارمندان و نیز سفرهای زیارتی و سیاحتی طلاب و خانواده‌های ایشان؛

* فوق برنامه‌های آموزشی و مطالعاتی که با هدف ارتقای توانمندی فکری و دانشی طلاب و خانواده‌ها در زمینه‌های مختلف، مانند: تفسیر و معارف دینی، مهارت‌های سبک زندگی و ارتقای توان درک و تحلیل مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ـ انقلابی برنامه‌ریزی می‌شود.

* امور فرهنگی ـ تربیتی خانواده‌های طلاب. توجه ویژه به امور تربیتی و فرهنگی فرزندان و همسران محترم طلاب مدرسه، از اولویت‌های فرهنگی ـ تربیتی مؤسسه است و شامل مواردی از قبیل: ارائه مشاوره، آموزش مباحث اخلاقی و تربیتی، کلاس‌های مهارت‌افزایی، ورزش و اردوهای تفریحی می‌باشد.