جلسه درس اخلاق موسسه عالی فقه و علوم اسلامی پیش از ظهر چهارشنبه ۱۶ مرداد با بیانات حجت الاسلام و المسلمین صدر برگزار گردید. در این جلسه که با حضور طلاب و مسئولین موسسه برگزار شد حجت الاسلام و المسلمین صدر با اشاره به ایام ذی الحجه و لزوم استفاده هرچه بیشتر از فیوضات معنوی این ماه گفت: انسان وقتی در ادعیه و اذکار این ماه دقت می کند می بیند محور این ادعیه و اذکار وارده مسئله توحید است.

ایشان با اشاره به اهمیت مسئله توحید در تمامی ابعاد زندگی انسانی به بیان نقلی از مرحوم علامه طباطبایی پرداخته و افزودند: از علامه طباطبایی پرسیدند زندگی انسان باید بر چه ارکانی استوار باشد ایشان در جواب فرموده بود توحید و توسل و تدبیر. که جمله­ی بسیار بلندی است.

انسان این سه را که کنار هم بگذارد می تواند مجموعه کاملی از زندگی الهی را برای خود رقم بزند. ایشان در ادامه با بیان جمله ای منسوب به برخی اهل معرفت فرمودند: انسانهایی که به توحید خداوند متعال معترف اند سه دسته اند. دسته اول عارفند و دسته دوم مُتعرّف و برخی نیز ساهی هستند. عارف کسی است که در مواجهه با هر اتفاق و حادثه ای که برایش پیش می آید می­داند و معتقد است که این حادثه و این حال و شرایط همه از خداوند متعال است و این اراده­ی اوست که در همه­ی احوال حاکم است. اما متعرف یا به تعبیری عارف نما کسی است که گرچه این باور را در اعتقاد دارد اما در لحظه­ی اتفاق، پیش از آنکه خدای متعال به ذهنش بیاید، اسباب و علل طبیعی به ذهنش می آید. البته متعرف هم در نهایت به این نتیجه می رسد که از اول هم اراده­ی خداوند در این امر حاکم بود و همه چیز تحت اراده­ی او بود اما با تاخیر. و دسته سوم نیز که ساهی هستند یعنی گرچه خدای متعال را قبول دارند اما در حوادث و پیشامدها اصلا به این فکر نمی کنند که اسباب در ید قدرت خداوند متعال است و خداست که همه کاره است، بلکه همه چیز را از اسباب می بینند و اصلا توجهی به اراده­ی الهی ندارند.

ایشان با بیان این مطلب که انسان انطباق این سه دسته را در آیات قرآن کریم نیز مشاهده می­کند، به داستان حضرت سلیمان و تخت ملکه­ی صبا اشاره کرده و اظهار داشتند: در جریان حضرت سلیمان علیه السلام و تخت ملکه­ی صبا هنگامی که حضرت دیدند شخصی از وزرا و زیر دستانشان چنین توانایی دارد که در یک لحظه تختی را از صدها و یا هزارها کیلومتر آنطرف تر حاضر گرداند که نشان از این داشت که عالم طبیعت به اذن الهی در تحت تصرف اوست، اما حضرت با مشاهده­ی این صحنه اولین چیزی که به ذهن مبارکشان آمد این بود که: هذا من فضل ربی، یعنی همه چیز از خداست و همه چیز تحت اراده ی الهی است.

ایشان با اشاره به اهمیت این نگاه توحیدی تصریح کردند: اگر این نگاه توحیدی نباشد تفاوتی بین ما و انسانی که خدای متعال را باور ندارد و همه­ی نگاهش به اسباب است و اسباب را همه کاره می­داند نیست و اساسا تمام عبادات از جمله نماز و دعاها برای ایجاد همین نگاه توحیدی است.

حجت الاسلام والمسلمین صدر سپس با اشاره به نکته ای در باب ذکر و یاد الهی فرمودند: اولیاء خدا اینگونه می گویند که در ابتدای راه زبان انسان با گفتن ذکر، قلب و جوارح را با خود همراه می کند اما پس از مدتی که انسان به مراتب بالاتری از یاد الهی رسید آنوقت این قلب است که زبان و دیگر جوارح را به ذکر و یاد الهی وا می دارد. ان شاالله خداوند توفیق بدهد به برکت این ایام و ادعیه و اذکار، این نگاه توحیدی را از زبان به قلب برسانیم.