نظام علمی و آموزشی مدرسه خارج عمومی

طلاب موسسه عالی فقه وعلوم اسلامی با هدف آماده کردن طلاب برای ورود اجتهادی به عرصۀ فقه­های تخصصی یک دوره ۴ ساله را در مدرسه خارج عمومی می­گذرانند و پس از آن برای ورود به مدرسه خارج تخصصی پذیریش می شوند.

در صورت نیاز، حضور طلاب در مدرسه خارج عمومی به مدت یکسال دیگر قابل افزایش است.

نظام درسی در مدرسه خارج عمومی در سه بخش: دروس فقه و اصول، دروس تکمیلی و دروس عمومی به شرح زیر خواهد بود.

الف: دروس فقه و اصول

اهداف تحصیل دروس فقه و اصول در مدرسه خارج عمومی عبارت است از:

۱. توانایی فهم عمیق متون و نظریات فقهی و اصولی و جمعبندی آنها

۲. توانایی تحلیل ادله و منابع فقهی و رسیدن به نظریه اولیۀ اجتهادی

درس خارج اصول:

موسسه عالی فقه وعلوم اسلامی برای یک دوره کامل آموزش خارج اصول به طور منقّح به مدت حدود ۸ سال برنامه ریزی نموده و سرفصل های آن را در چهار سطح: تدریس تفصیلی، مروری، مطالعاتی و توصیه ای تدوین کرده است. بخش اول این برنامه در مدرسه خارج عمومی و به مدت ۴ سال در دو مقطع دو ساله اجرا می شود.

اهداف مقطع اول:

۱. آشنایی کامل طلاب با شیوۀ استدلال و فهم متون عمیق علم اصول بویژه اعلام اصولی پس از مرحوم آخوند و دورۀ معاصر

۲. توانایی فهم نظریات مختلف اصولی و نقّادی بزرگان نسبت به یکدیگر سرفصل ها

۳. در سال اول دوم ترجیحاً مباحث مفاهیم و عام و خاص و سپس مبحث تعادل و تراجیح ارائه می شود تا به جهت کاربردی بودن مباحث طلاب ارتباط بهتری با آنها برقرار کنند و زمینۀ مشارکت با انگیزه و فعال برای آنان فراهم گردد.

اهداف مقطع دوم:

۱. توانمندی تحلیل و جمعبندیِ نظریات اصولی
۲. ورود در مرحلۀ نقد آراء و اظهار نظر در مباحث اصولی

سرفصل ها:

در سال سوم و چهارم ترجیحاً مباحث ظنون و برخی سرفصلهای جدید اصولی ارائه می شود. (مباحث الفاظ و مباحث قطع و اصول عملیه در دوره خارج تخصصی، به صورت القائی و با سرعت بیشتر ارائه می شود)

درس خارج فقه

اهداف درس:

۱. توانایی فهم متون عمیق فقهی

۲. توانایی استظهار از روایات و جمع و ترجیح میان آنان

۳. توانایی جمعبندی ادله و رسیدن به نظریه اولیه در مسائل فقهی متعارف

۴. طلاب در پایان این دوره با کسب توانمندی فوق، آمادگی ورود به عرصه فقه های تخصصی و به کارگیری این توانایی در حل مسائل جدید و مستحدث را پیدا خواهند کرد.

سرفصل ها:

۱. سال اول و دوم: با توجه به تمرکز دورۀ سطح عالی در حوزه بر مباحث معاملات، در این دو سال تاکید بر فراگیری ابواب عبادی است که به جهت غنای روایی، زمینۀ استظهار و فهم عمیق روایات و حل تعارض میان آنها و نیز اِعمال اصول عملیه در آنها فراهم تر است.

۲. سال سوم و سال چهارم: در این دو سال، مباحث مطابق با گرایش فقهی طلاب انتخاب خواهد شد. کتاب فقه العقود برای فقه اقتصاد ومعاملات؛ کتابهای نکاح و طلاق برای فقه خانواده و تربیت؛ و کتاب قضاء و یا قصاص برای فقه قضا و جزا و کتاب جهاد و یا امر به معروف برای فقه سیاسی دارای اولویت خواهد بود.

۳. قواعد فقهی عام: به جهت نقش مهم قواعد فقهی در تقویت مبانی اجتهاد، بخش قواعد عام در مدرسه خارج عمومی ارائه خواهد شد.

روش تدریس:

۱. در مقطع دو سالۀ اول، محور کار اساتید و طلاب یک و یا دو کتاب اصلی است که از سوی استاد مطرح و طلاب بر فهم عمیق آنها متمرکز می شوند.

۲. مشارکت طلاب در بحث در این مقطع به صورت نیمه فعال است به این معنی که بخشی از ارائه بحث توسط استاد و بخشی توسط طلاب و با هدایت استاد انجام می شود.

۳. در مقطع دوم، محور تدریس و کار طلاب-بجای کتاب-یک موضوع ویا مبحث در کتابهای منتخب است و طلاب با مراجعه به این منابع، به تعمق و تحلیل نظریات اعلام اصولی و فقهی در آن مبحث می پردازند.

۴. در این مقطع مشارکت طلاب در بحث به صورت مشارکت فعال است به این معنی که ارائه و تحلیل مباحث عمدتا توسط طلاب و جمعبندی نهایی توسط استاد انجام می شود.

۵. برخی از جلسات درس خارج اصول با هدف توانمند سازی طلاب برای استفاده از آموخته های اصولی در فقه، به صورت کارگاهی برگزار شده و به آموزش کاربرد مباحث اصولی در فقه اختصاص می یابد.

ب: دروس عمومی

دروس مبانی اندیشه

۱. هدف از این دروس آشنایی طلاب با مبانی اندیشه و تمدن امروز غرب و فهم تفاوتهای آن با مبانی تفکر دینی و الهی و نیز آشنایی عمیق تر با آن دسته از معارف دینی است که در تفکر علمی آنان تاثیرگذار است.

۲. ارائه این دروس به صورت درسی و کارگاهی و یا مطالعاتی با عناوینی مانند فلسفه علوم انسانی- نظریه های علم دینی-انسان شناسی-فلسفۀ علم-معرفت شناسی-فلسفه های خاص علوم انسانی(مانند فلسفه حقوق- فلسفه اقتصاد- فلسفه مدیریت) و تحولات فکری، سیاسی و اجتماعی غرب بعد از رنسانس خواهد بود.

زبان انگلیسی

درس زبان انگلیسی در موسسه با هدف فهم متون علمی در دو مرحلۀ عمومی و تخصصی برنامه ریزی شده است. مرحلۀ عمومی -طبق روش خاصی که در موسسه با موفقیت اجرا شده- با اختصاص بخشی از یک دورۀ تابستان و نیز هفته ای یک جلسه درس در یک تا دو نیمسال انجام می شود.

مهارتها

برای طلابی که این دروس را نگذرانده اند مهارتهای مورد نیاز مانند مهارتهای پژوهشی و مهارتهای خودمدیریتی در کنار روش تحقیق و روش نگارش در برنامه آموزشی قرار دارد.

آشنایی با رشته های تخصصی

به منظور آشنایی طلاب مدرسۀ خارج عمومی با رشته های فقهی در مدرسه عالی تخصصی واحدهای آشنایی با رشته های در برنامه تابستانی ارائه می شود.

ج: دروس تکمیلی

تفسیر

نظر به اهمیت ارتباط مستمر طلاب با قرآن کریم و اهتمام به معارف قرآنی درس تفسیر موضوعی بویژه با تمرکز بر معارف قرآنی مرتبط با گرایش انتخاب شده در سال سوم در برنامه درسی ومطالعاتی طلاب قرار دارد.

رجال

با توجه به این که طلاب در مقطع سطوح عالی به مبانی علوم درایه و رجال و حدیث آشنایی کافی و عمیق پیدا کرده اند تمرکز این درس بر رجال کاربردی و تحلیل اسناد پرکاربرد به صورت عمیق خواهد بود.

فلسفه

با نظر به اهمیت اطلاع طلاب از میراث تفکر عقلانی شیعه و تاثیر آن در استحکام مبانی تفکر و اندیشه اجتماعی آنان، بویژه در رویارویی با فلسفه های غربی، درس فلسفه دراین مقطع به صورت درس اختیاری ارائه می شود.

تحقیق و پژوهش

نگارش تقریر

نگارش تقریر در سال اول و دوم طبق آیین نامه های مصوب الزامی است. نگارش یکی از دو تقریر دروس اصول و فقه به صورت فردی و یکی به صورت گروهی خواهد بود.

کیفیت نگارش تقریر گروهی به شرح زیر است:

۱) طلاب هر یک از دروس فقه و اصول در چند گروهِ مباحثه دسته بندی می شوند. گروه مباحثه بین سه تا ۴ نفر خواهد بود. طلاب در هریک از گروه های مباحثه، مبحث آتی را از منابع تعیین شده مطالعه و پیش مباحثه می کنند و با آمادگی ارائۀ درس در کلاس حاضر می شوند.

۲) در هر گروهِ مباحثه یکی از اعضاء به صورت نوبتی تقریر درس ارائه شده در طول یک هفته را مکتوب کرده و به استاد ارائه می کند.

۳) تقریر پیش از ارائه به استاد در گروه مباحثه ارائه و نقادی می شود.

۴) لازم است هر عضوِ گروه مباحثه حداقل نگارش یک تقریر را در هر ماه انجام دهد.

۵) تقریر باید با بیان و قلم طلبه و حاوی همه مباحث اصلی مرتبط با موضوع بحث باشد و مقرر باید به منابعی که استاد از آنها نقل کرده مراجعه و مطلب کامل را از منبع نقل و تبیین نماید.

تحقیق درسی

طلاب در سال سوم و چهارم علاوه بر نگارش یک تقریر از درس اصول، هر دو تا سه ماه یک تحقیق فقهی را در موضوعات مرتبط با درس تهیه و طبق روال زیر در جلسات درس ارائه می کنند:

۱) در ابتدای ورود به هر مبحث، موضوعات قابل تحقیق در آن مبحث برای یک دوره سه ماهه از سوی اساتید تعیین شده و هر موضوع برای انجام تحقیق به یکی از طلاب محول می شود.

۲) طلاب با مراجعه به کتب فقهی تعیین شده توسط استاد، آنها را مورد تعمّق قرار داده و نسبت به جمع آوری و تبیین نظرات، ادله و نقدهای مطرح شده در قالب یک متن مکتوب اقدام می کنند.

۳) نویسندگان، تحقیق های مکتوب را در گروه مجازیِ درس قرار می دهند و از نظرات سایر طلاب درس که به صورت حاشیه نویسی (کامنت) ارائه می کنند مطلع می شوند و با توجه به این نظرات اصلاحات لازم را در نوشته هایشان اعمال می کنند.

۴) هر هفته یک جلسۀ کلاس به ارائۀ گزارش تحقیق ها اختصاص می یابد.

۵) تحقیق های درسی ممتاز پس از تایید استاد در نشریۀ مدرسه خارج عمومی منتشر می شود.

نگارش مقاله

طلاب در مدرسه خارج عمومی در هر سال یک مقاله قابل نشر در مجله علمی موسسه را طبق آیین نامه مصوب تدوین می نمایند. طلابی که مشغول پایان نامه سطح ۳ هستند در زمان مقرر، از نگارش مقاله معاف هستند. تهیه یک مقاله قابل نشر در مجله، پس از دفاع از پایان نامه الزامی است.

پایان نامه سطح ۳ و ۴

۱) طلاب در سال اول تحصیل خارج عمومی نسبت به انتخاب موضوع پایان نامه اقدام و مراحل نگارش و دفاع آن را تا پایان مقطع اول خارج عمومی به اتمام می رسانند.

۲) طلاب در سال اول مقطع دوم خارج عمومی متناسب با گرایش تخصصی خود، نسبت به انتخاب موضوع پایان نامه اقدام و با تصویب طرحنامه، نگارش آن را در مدرسه خارج عمومی آغاز و حداکثر در سال اول خارج تخصصی از آن دفاع می کنند.