بسم الله الرحمن الرحیم

در این جلسه دکتر محمود حکمت نیا – حقوق دان و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با موضوع مهندسی قرارداد ها در پرتو فقه اسلامی به ایراد سخن پرداختند.

ایشان موضوعات مطرح در قراردادها را به دو شاخه کلی تقسیم کردند: الف: قراردادها چگونه مشروع میشوند ب: قراردادها چگونه تنظیم میشوند.

در حوزه اول فقها و حقوق دان ها تلاش های بسیاری کرده اند. ایشان در زمینه قراردادها سه از مواد قانون مدنی یعنی ماده ۱۰ – ۱۴۰ و ۱۸۳ قانون مدنی را دارای اهمیت دانستند و توضیحاتی د زمینه تفسیر این مواد ارائه کردند.

ایشان در ادامه قرار داد ها را به دو دسته معین و غیر معین تقسیم کردند که قراردادهای معین برای کاهش هزینه قراردادها و به تعبیر دیگر برای مصلحت تسهیل دانستند. در قراردادهای معین شروط خاصی تعیین نشده و شروط به عنوان مکمل قرارداد محسوب میشود. اما قراردادهای غیر معین، (منظور از غیر معین یعنی غیر معین در قانون)، ایجاد و تفسیر و اجرای ان به دست طرفین عقد است و این دست قراردادها را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:

الف: قراردادهایی که در قانون غر معین است اما در عرف معین است.

ب: قراردادهایی که به عنوان پیشنهاد برای تنظیم روابط ارائه میشوند اما عرفیت ندارد به به این قراردادها، قرارداد “تیپ” گفته میشود.

ج: قراردادهایی که خود طرفین میسازند و هیچ یک از موارد فوق هم بر ان صدق نمیکند.

یک قرارداد باید بتواند چهار عنصر انتظارات، اتفاقات، اختلاف ها و راه حل ها را در خود ببیند بنابراین کسی که در مقام عقد قرارداد وارد عقد میشود باید به تمام جوانب این چهار عنصر احاطه داشته باشد تا عقدی بر خلاف مقصود و هدف خود منعقد نکند. در این مرحله ممارست و تبحر کارشناسی که قرارداد را منعقد میکند روشن میشود که چگونه میتواند قرارداد را منعقد و مهندسی کند تا هر چهار عنصر مذکور به درستی تامین شود.

از نکات دیگری که استاد حکمت نیا در خلال صحبت های خود به ان اشاره کردند مساله خلق مال بود. در قراردادهای کلی در ذمه خلق مال اتفاق میافتد. مثلا در مورد مهریه شخص فقیری ممکن است هزار سکه طلا را به ذمه بگیرد و به این نحو مال سنگینی را در ذمه خود ایجاد کند. همین مساله در تعهدات نیز وجود دارد زیرا در تعهدات نیز خلق مال صورت میگیرد.

در انتهای جلسه فرصتی ایجاد شد تا دوستان حاضر در جلسه بتوانند سوالات خود را از استاد حکمت نیا بپرسند.

تنظیم: حجت الاسلام محمد مظفری